Hemen şaşırmayın! Elbette münezzehtir. Ama “Allah zaman ve mekandan münezzehtir” ifadesi yanlış olmasa bile anlatım bakımından eksiktir. Söyle ki:
Kur’an’da iki tür ayet grubu vardır:
1. Birinci grup ayetler Allah’ın her yerde olduğunu ima etmektedir.
“Her nerede olursanız olun Allah sizinle birliktedir.”
“Allah size şah damarından daha yakındır.”
O her şeyi bilir.
O her şeyi görür.
O her şeyi işitir.
O her şeyden haberdardır.
O her şeye kadirdir.
O insanlara yardım eder.
O dualara icabet eder.
O dilediğini fakir ve zengin kılar.
O dilediğini aziz ve zelil kılar.
O insanları imtihan eder.
Bu ayetlere göre Allah buradadır, yanı başımızdadır, bizimle birliktedir. Kısaca her yerdedir. Olmadığı bir yer yoktur.
2. İkinci grup ayetler Allah’ın hiçbir şeye benzemeyeceğini vurgulamakta, bir anlamda Allah’ın hiçbir yerde olmadığını ifade etmektedir. Bunun en meşhur örneği şu ayetttir:
“O’na benzer hiçbir şey yoktur.”
Buna göre Allah yarattıklarından hiçbir şeye benzemez. Yarattıklarından hiçbir şeye benzemediği gibi Allah hiçbir yerde de değildir. Zira bir yerde olması, o yerin özelliğini kazanmayı gerektirir ki, bu, Allah için mümkün değildir. Bu durumda Allah zamandan ve mekandan münezzehtir.
Özetle Allah hem her yerdedir hem de hiçbir yerde değildir. Kur’an’ın zahirine göre -birçok ayeti dikkate aldığımızda- Allah her yerdedir. Yine -az da olsa- bazı ayetlere göre Allah hiçbir yerde degildir.
Ehl-i sünnet kelamının genel kanaati, Allah’ın hiçbir yerde olmadığı şeklindedir. Kısaca Allah zamandan ve mekandan münezzehtir.
Tasavvuf felsefesi ise, olaya bir başka açıdan bakar: Allah zatıyla zaman ve mekandan münezzeh; sıfatlarıyla her yerdedir. Kısaca zatı itibariyle tenzih; sıfatları itibarıyla teşbih gerekir.
Ehl-i sünnet kelamının dediği yanlış değil elbette ama Kur’an’ın zahirini daha güzel açıklayan tasavvuf felsefesidir. Benim meylim de onadır.
Buna göre yukarıdaki ayetleri şöyle anlamak mümkündür:
1. “Her nerede olursanız olun Allah sizinle birliktedir.” Yani “Her nerede olursanız olun Allah sıfatları ile sizinle birliktedir.” Zat ile birlikte olması düşünülemez.
“Allah size sıfatları ile şah damarından daha yakındır.” Zatı ile size yakın olması düşünülemez. İşte bu noktada Allah akla, hayale gelebilecek her şeyden münezzehtir, uzaktır.
2. “O’na benzer hiçbir şey yoktur.” Yani “O’nun zatına benzer hiçbir şey yoktur.” Ama sıfatları ile küçücük de olsa bir benzerlik vardır. Çünkü insanoğlu zaten Allah’ın sıfatlarının bir tecellisinden ibarettir. Allah’ın sıfatlarının küçük bir sureti, küçük bir kopyasıdır.
Sonuç: Allah, sıfatları itibariyle teşbihi (haşa insan suretinde olmak şeklinde değil, insanla birlikte olmak anlamında), zat itibarı ile de tenzihi gerektirir.
İlk Yorumu Siz Yapın